ابو جعفر، امام محمد باقر (ع) پنجمين آفتابى است كه بر افق امامت، جاودانه درخشيد.زندگيش سراسر دانش و ارزش بود، از اين رو باقر العلوم ناميده شد، يعنى شكافنده دشواريهاى دانش و گشاينده پيچيدگيهاى معرفت.

خصلت آفتاب است كه هماره گام بر فرق ظلمت مى‏نهد و در لحظه‏هاى تاريك، بر افق زمان مى‏رويد تا ارزشهاى مهجور و نهان شده در سياهى جهل و جور را، دوباره جان بخشد و آشكار سازد.

او نيز در عصر حاكميت جور و تشتت انديشه‏هاى دينى امت اسلام، تولد يافت تا پيام آور معرفت و احياگر اسلام ناب محمدى (ص) باشد.

ولادت

حضرت ابو جعفر، باقر العلوم، در شهر مدينه تولد يافت.و بر اساس نظريه بيشتر مورخان و كتابهاى روايى، تولد آن گرامى در سال 57 هجرى بوده است. (1) اين نقل، با رواياتى كه نشان مى‏دهد امام باقر (ع) به هنگام شهادت جد خويش ـ حسين بن على (ع) ـ در سرزمين طف حضور داشته و سه سال از عمرش مى‏گذشته است هماهنگى دارد. (2)

در روز و ماه ولادت آن حضرت نيز نقلهاى مختلفى ياد شده است:

الف ـ سوم صفر 57 هجرى. (3)

ب ـ پنجم صفر 57 هجرى. (4)

ج ـ جمعه اول رجب 57 هجرى. (5)

د ـ دوشنبه يا سه شنبه اول رجب 57 هجرى. (6)

بيشتر محققان با ترجيح نظريه نخست، يعنى سوم صفر آن را پذيرفته‏اند.

تبار والاى امام باقر (ع)

امام محمد باقر (ع) از جانب پدر و نيز مادر، به شجره پاكيزه نبوت منتهى مى‏گردد.

او نخستين مولودى است كه در خاندان علويان از التقاى دو بحر امامت (نسل حسن بن على و حسين بن على عليهما السلام) تولد يافت: (7)

پدر: على بن الحسين، زين العابدين (ع) .مادر: ام عبد الله، فاطمه، دختر امام حسن مجتبى (ع) (8)

مادر گرامى امام باقر (ع) نخستين علويه‏اى است كه افتخار يافت فرزندى علوى به دنيا آورد . (9) براى وى كنيه‏هايى چون ام الحسن و ام عبده آورده‏اند، اما مشهورترين آنها، همان ام عبد الله است.

در پاكى و صداقت، چنان نمونه بود كه صديقه‏اش لقب دادند. (10)

امام باقر (ع) مادر بزرگوار خويش را چنين توصيف كرده است:

«روزى مادرم كنار ديوارى نشسته بود، ناگهان ديوار ريزش كرد و در معرض ويرانى قرار گرفت، مادرم دست بر سينه ديوار نهاد و گفت، به حق مصطفى (ص) سوگند، اجازه فرو ريختن ندارى.ديوار بر جاى ماند تا مادرم از آن جا دور شد.سپس ديوار فرو ريخت. (11)

نام و كنيه

نام آن حضرت محمد است.اين نامى است كه رسول خدا (ص) از دير زمان براى وى برگزيده بود .

جابر بن عبد الله انصارى يار ديرين پيامبر (ص) افتخار دارد كه سلام رسول خدا را به امام باقر (ع) ابلاغ كرده است.از بيان او ـ كه به تفصيل خواهد آمد ـ استفاده مى‏شود كه نامگذارى امام باقر (ع) به وسيله پيامبر اكرم (ص) صورت گرفته است.كنيه آن گرامى ابو جعفر (12) است و جز اين كنيه‏اى براى وى نقل نكرده‏اند. (13)

القاب

براى امام باقر (ع) اين القاب ياد شده است:

1 ـ باقر.

اين لقب مشهورترين القاب آن حضرت بشمار مى‏آيد و بيشتر منابع بدان تصريح كرده‏اند. (14)

در بيان فلسفه تعيين اين لقب براى وى، آمده است:

ـ شكافنده معضلات علم و گشاينده پيچيدگيهاى دانش بود. (15)

ـ به دليل گستردگى معارف و اطلاعاتى كه در اختيار داشت، باقر ناميده شد. (16)

ـ بدان جهت كه در نتيجه سجده‏هاى بسيار، پيشانيش فراخ گشته بود. (17)

ـ احكام را از متن قوانين كلى، استنباط و استخراج مى‏كرد. (18)

2 ـ شاكر

3 ـ هادى

4 ـ امين ـ شبيه، به جهت شباهت آن حضرت به رسول خدا (ص) (19)